|
| Autoru |
Poruka |
|
Nina
|
|
Moderator
Pridružio se: 13 Apr 2012, 14:33
Postovi: 5555
|
Srpsko slikarstvo, prepoznatljiva umetnost
Srpsko slikarstvo, od srednjovekovnog do modernog izraza, pratilo je kroz istoriju svetske tokove i izraslo u autentičnu formu.
Seoba Srba - Paja Jovanović
Početna tačka razvoja srpskog slikarstva seže u daleku prošlost i vezuje se za srpsku umetnosti gradnje i ukrašavanja zidova crkava koje su pre skoro 1.000 godina gradili srpsko plemstvo i kraljevi. Ukrašavanje zidova crkava rađeno je pod uticajem vizantijske umetnosti koja je bila prirodni nastavak velikog helenističkog nasleđa.
Negovano između dva sveta, zapadnog i istočnog, srpsko slikarstvo je primalo uticaje i jednog i drugog i izraslo u umetnost specifičnu i prepoznatljivu umetnost. Ta umetnost neodvojivo je bila povezana sa istorijom, kulturom i književnošću Srba u srednjem veku.
Prekretnicu razvoja predstavljala je Velika seoba Srba u 17. veku pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, kada se Srbi uključuju u zapadoevropsku kulturu u kojoj jača građanska klasa i donosi umetnost baroknog stila. Zapaženi su bili i srpski romantičari u 19. veku, dok je, početkom 20. veka, Srbija imala zapažene predstavnike u nadrealizmu, sezanizmu, kubizma, ekspresionizmu ali i neoklasicizmu.
Kosovka devojka, Uroš Predić
U drugoj polovini 20. veka, pored soc-realističnog pravca, u Srbiji se javljaju pojedini stilovi savremene umetnosti kao što su pop-art ili konceptualna umetnost, u skladu sa svetskim tendencijama koje su želele da ponište razlike između različitih medija u umetnosti. Deo ovog blaga možete videti u beogradskom Muzeju savremene umetnosti.
Najpoznatiji srpski slikari bili su: Katarina Jovanović, Nadežda Petrović, Jakov Orfelin, Paja Jovanović, Sava Šumanović, Milena Pavlović Barili, Uroš Predić, Jovan Bijelić, Đura Jakšić, Milić od Mačve, Milan Konjović, ali i mnogi drugi. serbia
|
|
|
|
|
|
|
Nina
|
|
Moderator
Pridružio se: 13 Apr 2012, 14:33
Postovi: 5555
|
Boza Ilic, srpski slikar
Boža Ilić (Žitni Potok, 17. april 1919 — Leskovac, 15. jul 1993) je bio srpski slikar socijalističkog realizma.
Rođen je u selu Žitni Potok kod Prokuplja. Završio je Akademiju likovnih umetnosti u klasi slikara i pedagoga Mila Milunovića. U detinjstvu je potpuno ostao bez sluha. Član Udruženja likovnih umetnika Srbije (ULUS) postaje 1947. i od tada redovno izlaže. Likovni kritičari su ga još 1947. proglasili vodećim predstavnikom socijalističkog realizma. Njegovo delo obuhvata monumentalne figurlne kompozicije, enterijere, portrete, mrtve prirode i pejzaže. Radio je uglavnom tehnikom ulja.
Celokupno Ilićevo stvaralaštvo podeljeno je na dva perioda. Prvi do 1950. u kome je nastalo nekoliko monumentalnih kompozicija koje su snažno obojene romantičarski nadahnućem, da svedoče o davnim vremenima velikih nadanja i ponesenosti, viđenih slikarskom paletom ovog umetnika. Drugi period obuhvata period od 1950. do kraja života.
Pedesetih godina socrealizam postaje prevaziđen i Boža Ilić sve više biva potiskivan i zaboravljan. Više od dvadeset godina primao je socijalnu pomoć i slikao mala platna iako je bio oprobani uspešni slikar sa velikim kompozicijama.
Neke od njegovih poznatih slika su „Sondiranje terena na Novom Beogradu“ iz 1948. dimenzija 240 x 440cm kao i „Omladina gradi prugu“. Kada se posle socijalističkog realizma opredeljuje za rešavanje složenije likovne problematike poznato delo mu je „Seoska porodica“.
U Beogradu je samostalno izlagao 1953, 1955, 1958. i na mnogim grupnim izložbama u zemlji i inostranstvu (XXV bijenale u Veneciji 1950).
Imao je veliki broj izložbi, jedna od njih bila je 16.9. - 1.10. 1982. u Galeriji savremene umetnosti u Nišu.[2] 1994. je održana u Narodnom muzeju u Beogradu retrospektivna izložba in memoriam.
Njemu u čast umetnička galerija u Prokuplju nosi naziv „Boža Ilić“ i tu se svake godine održava likovna kolonija pod istim imenom. Osim toga ustanovljena je i slikarska nagrada „Boža Ilić“ koju dodeljuje Muzej Toplice u Prokuplju. Na brdu Hisar u Prokuplju 1999. otkrivene se biste Bože Ilića i Rada Drainca.
Ali, za Ilica nastupa period vrtoglavog uspona uz publicitet kakav ce imati malo koji slikar kasnije. Dok su ga "gradili i rusili" kao umetnika, dok su se velikom brzinom smenjivali likovni pravci, stilovi i likovna poetika, Boza Ilic je stvarao onako kako mu je nalagao njegov veliki talenat, emotivni potencijal i likovni senzibilitet, osecajuci se prirodno u vremenu kome je pripadao. Pedesetih godina, sa promenom politicke i umetnicke klime kada socrealizam postaje nesto nazadno i prevazidjeno u svakom pogledu, Ilic biva iznenada gurnut na margine likovnih dogadjanja, do bezmalo, potpunog zaborava. Posle velike slave i popularnosti koju je uzivao, a onda grubog potiskivanja iz javnosti ostavsi sam u svojoj potpunoj tisini, potrazio je utociste u sebi, drzeci se uvek prave strane slikarstva. Stvara kako najbolje zna i oseca, uspevsi da ocuva svoj licni i umetnicki udentitet daleko od svih bura nase politicke i umetnicke stvarnosti. Siromastvo, koje donosi ime na "crnoj listi", nateralo je proverenog majstora velike kompozicije, da monumentalna platna merena kvadratnim metrima, zameni sa mnogo manjim po dimenzijama, ali ne i po eruptivnoj snazi koja je izbijala iz njih. Stvaralacki onemogucen i ljudski unizen, vise od dvadeset godina prima socijalnu pomoc. Da bi imao da izdrzava porodicu pravi violine (na kojima i danas sviraju eminentni jugoslovenski umetnici) iako on sam nikada nije mogao da ih cuje.
Celokupno Ilicevo stvaralastvo podeljeno je na dva perioda . Prvi do 1950. iz koga nam je ostalo nekoliko monumentalnih kompozicija, snazno obojene romanticarskim nadahnucem, da nam svedoce o davnim vremenima velikih nadanja i ponesenosti, vidjenih slikarskom paletom ovog umetnika. Drugi period obuhvata razdoblje od 1950. do kraja zivota i umetnicke odiseje. Njegova platna iz ovog perioda obelezena su ??? Ilic svoj realisticki odnos prema svetu, u ovom drugom periodu, obogacuje izuzetno gipkom socnoscu i savremenom senzibilnoscu, objedinjavajuci u sebi, s jedne strane, cistu boju ???, i, s druge, brutalni postupak ekspresionista. Umro je 15.jula 1993. god. ostavivsi za sobom (kao rezultat svoje ogromne slikarske produktivnosti) veliki broj slika rasutih po mnogim jugoslovenskim i svetskim galerijama i muzejima, privatnim zbirkama i domovima svojih prijatelja. Ta njegova platna ce zauvek potvrdjivati veru u jedan posten i iskren odnos prema umetnosti kojom se bavio, ne uvazavajuci bilo koje privremene ??? kada je rec o slobodi slikanja istrajavajuci u izolaciji i "namernom zaboravu", ali drzeci se cvrsto svojih umetnickih shvatanja i dajuci nesebicno sebe i svoj veliki talenat umetnosti, cime je dokazao da je u jugoslovenskom slikarstvu skoro pola veka stvarao jedan obdaren, silovit, cestit-veliki slikar. wiki,srpskoblago
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
Marko Murat, srpski slikar, vitez akademije
30. decembra 1864. godine, rođen je srpski slikar Marko Murat, jedan od osnivača umetničkog društva „Lada“ 1904. u Beogradu. Najuspešnijim njegovim delima smatraju je pejsaži u kojima prikazuje autentičnu atmosferu Dalmacije („Šipanska luka“, „Proleće u Šipanu“…).
Na velikoj međunarodnoj izložbi u Parizu 1900. godine, koja je na simboličan način nagovestila rađanje novog doba, našli su se brojni izlagači iz celog sveta. Svako je u svojoj oblasti i prema mogućnostima prikazao dostignuća u raznim oblastima i delatnostima: privredi, nauci, tehnici i tehnologiji, izdavaštvu, kao i u umetnosti. Među umetničkim delima u srpskom paviljonu izložbe jasno se, po veličini i načinu slikanja, izdvajalo veliko platno mladog srpskog slikara iz Dubrovnika Marka Murata (1864–1944) s temom „Dolazak cara Dušana u Dubrovnik”. Da li zbog teme ili nečeg drugog, na njoj i na njenom autoru oba svetska rata ostavila su svoje belege.
Poreklom iz mesta Luka na ostrvu Šipanu, Marko Murat je nižu i višu gimnaziju završio u jezuitskom seminarijumu, ili sjemeništu, u Dubrovniku, gde je stekao temeljno obrazovanje i vaspitanje. Do odlaska na studije slikarstva u Minhen, dane bezbrižnog detinjstva i rane mladosti provodiće s drugovima na Šipanu i u Dubrovniku. U autobiografiji „Iz mog života”, koju je napisao u poznim godinama, reći će da je to razdoblje najlepše u njegovom životu.
Učitelj slikanja po prirodi
Na studije slikarstva u Minhen Murat odlazi 1887. godine. Studije je okončao 1893. godine radom pod nazivom „Cveti u Dubrovniku”, izvedenim prema osnovnim postavkama minhenske škole realističkog slikarstva. Tokom boravka u bavarskoj prestonici upoznaje se i s Velimirom Teodorovićem, vanbračnim sinom kneza Mihaila Obrenovića i Marije Berghaus.
Kao dobar poznavalac umetnosti i veliki dobrotvor (osnivač zadužbine „Velimirijanum”), Velimir Teodorović odlučio je da pomogne Muratovo dalje školovanje i zato mu je pomogao da dobije četvorogodišnju stipendiju. Početkom 1894. godine Murat dolazi u Beograd i biva postavljen na mesto nastavnika crtanja u Prvoj muškoj gimnaziji. Iste godine priređuje i prvu samostalnu izložbu u prostorijama Građanske kasine, a 1898. i drugu vrlo zapaženu izložbu na istom mestu.
Slika „Dolazak cara Dušana u Dubrovnik” (320 x 500 cm) trenutno je u postupku složenih konzervatorskih radova koji traju već nekoliko godina i obavljaju se u radionici Narodnog muzeja u Beogradu.
Uloga Marka Murata u razvoju umetničkog života u Beogradu na prelazu 19. u 20. vek nesumnjivo je velika. Bio je jedan od osnivača društva umetnika „Lada” i redovno je izlagao na prvim izložbama ovog društva, a potom i društva srpskih i hrvatskih umetnika „Medulić”. Učesnik je jugoslovenskih umetničkih izložbi do Prvog svetskog rata, kao i sekretar Odbora za organizaciju umetničkih poslova u Srbiji i Jugoslovenstvu od 1911. do 1913. godine. Bio je jedan od osnivača Umetničko-zanatske škole u Beogradu i njen dugogodišnji profesor na predmetu „slikanje po prirodi”.
Po okončanju Prvog svetskog rata Murat se vraća u Beograd i učestvuje u osnivanju Udruženja likovnih umetnika u Beogradu. Već naredne godine bio je izabran za člana Srpske kraljevske akademije. Na predlog ministra prosvete Kraljevine SHS, imenovan je za upravnika novoosnovanog „Nadleštva za umjetnost i spomenike” u Dubrovniku kao glavni konzervator umetničko-istorijskih spomenika Dubrovnika i okoline. Na tom mestu ostaće do odlaska u penziju u proleće 1932. godine. Družio se s mnogim poznatim ličnostima iz kulturnog života Beograda, Dubrovnika i Zagreba, između ostalih s Urošem Predićem, Đorđem Jovanovićem, Ristom i Betom Vukanović, Ivanom Meštrovićem, Milenkom Vesnićem, Bogdanom Popovićem, Lazom Kostićem, Simom Matavuljom, Milanom Ševićem, A. G. Matošem, Lujom i Ivom Vojnović, Kostom Strajnićem…
Vitez akademije
Poziv da izlaže u srpskom paviljonu Svetske izložbe u Parizu Muratu stiže u vreme pripreme za drugu samostalnu izložbu u Beogradu 1898. godine. Još tokom studija Murat je želeo da naslika veliku istorijsku kompoziciju koja bi prikazala dolazak moćnog srpskog srednjovekovnog vladara u grad Dubrovnik. Pozadina je bila zapravo težnja Srba i Hrvata za oslobođenje Dubrovnika, koji je u to vreme bio pod vlašću Austrougarske. Takođe, ona je trebalo i da učvrsti veze Srbije s Republikom svetog Vlaha na Jadranskom moru. Prema Muratovom umetničkom viđenju, to oslobođenje može da izvede upravo neki novi Dušan.
Upućen poziv došao je umetniku kao poručen i on će sve do završetka rada na slici, zbog prikupljanja građe i izrade skica, često putovati u Dubrovnik. Sliku je završio i pre odlaska u Pariz kratko vreme je izložio u svečanoj sali tadašnje Prve muške gimnazije u Beogradu. U Parizu je primljena s pohvalama, a lično kralj Milan Obrenović javno je pohvalio autora i njegovo delo. Za sliku Murat je dobio bronzanu medalju i titulu Officier d’academie, koju je za posebna umetnička ostvarenja dodeljivao odbor Svetske izložbe na čelu s predsednikom Francuske.
Umetnik je odabrao trenutak prispeća carskih galija u dubrovačku luku i svečani doček koji je dubrovački knez upriličio srpskom vladaru. Dubrovački knez (rektor) na slici nosi crveni plašt s kapuljačom na glavi. Uz njega su članovi Velikog vijeća, dubrovački nadbiskup i mladi paž s podužom kosom, koji na zlatnom poslužavniku nudi caru hleb i so. Po običaju za takve prilike, dubrovački zastavnik je u znak dobrodošlice do zemlje spustio beli barjak s likom svetog Vlaha, zaštitnika grada Dubrovnika. U daljini se vide obrisi gradskog utvrđenja i sura brda prema Cavtatu.
Dostojanstven i moćan stav cara Dušana prevladava slikom. On je u pratnji carice Jelene i sina Uroša, u ruci drži mač i korača ispod svilenog baldahina koji nose četiri dubrovačka vlastelina. Pored baldahina je grupa devojčica koja po carevom putu prosipa mirišljavo cveće, kadulju, smilje, ruzmarin, lavandu…
Za pojedine ličnosti slikar je iskoristio osobe koje su mu bile bliske i čiji su portreti, na taj način, krišom ušli u ovu istorijsku kompoziciju. Među kneževom svitom, recimo, prepoznaje se lik poznatog dubrovačkog književnika dum Ivana Stojanovića, kao i lik Frana Gundulića, načelnika dubrovačke opštine. Jedan od Dušanovih pratilaca ima lik ministra prosvete i profesora međunarodnog prava Milenka Vesnića, dok je slikar sebe naslikao u liku jednog od dubrovačkih vlastelina koji nose baldahin. Prema opštem utisku, umetnik je ovoj istorijskoj kompoziciji dao svečan i dostojanstven izgled, koji je posebno dobio na vrednosti upotrebom plenerističke slikarske tehnike, što je bilo vrlo smelo, jer se ona retko koristila u istorijskom slikarstvu tog vremena.
Varvari i autor
Po povratku s izložbe trebalo je da je otkupi Narodni muzej, ali se to nije desilo. Nakon pregovora s državnim činovnicima, umetnik je odlučio da je pokloni lično kralju Aleksandru Obrenoviću, jer je želeo da, kako je zabeležio na jednom mestu, „kralj srpski kad god prođe pored te slike seti se Dubrovnika koji čeka oslobođenje”.
Krajem Prvog svetskog rata austrijske vlasti odnele su prilikom povlačenja iz Beograda sliku sa sobom, tako da je izvesno vreme njena sudbina bila nepoznata. Međutim, ubrzo se doznalo da se nalazi negde u Mađarskoj i, zalaganjem tadašnje vlade Kraljevine SHS, vraćena je 1922. godine u Beograd i smeštena u zgradu Novog dvora. Slika je pretrpela izvesna oštećenja jer su je Austrijanci razramljenu odneli iz Beograda. Zato je iz Dubrovnika bio pozvan sam autor da uradi neophodne popravke, i to upravo pred važnu posetu kralja Aleksandra i kraljice Marije Karađorđević Dubrovniku.
Pogođen načinom na koji su se ophodili prema njegovom delu u koje je uložio mnogo znanja i truda i u koje je izlio sav svoj umetnički, duhovni i nacionalni osećaj, Murat je nakon konzervacije i restauracije pored svog potpisa u donjem desnom uglu dopisao sledeće reči: Post barbarum invasionem ab auctore restauratum a. s. 1922 („Posle invazije varvara restaurirano od autora 1922. godine”). Taj zapis stajao je na tom mestu sve do proleća 1941. godine kad su stručnjaci Narodnog muzeja (tada Muzeja kneza Pavla) premazali dopisane reči plašeći se moguće odmazde okupatora. Do Drugog svetskog rata slika je bila smeštena u zgradi Novog dvora, da bi po okončanju rata bila predata Narodnom muzeju u Beogradu gde se i danas nalazi. magazinrestart _________________  
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
ЗОГРАФ ЛОНГИН
Зограф Лонгин (Хвосно, око 1530 – крај XVI века) јеромонах, сликар и књижевник изузетне културе и писац надахнутих дела духовне поезије, везан за сам врх српске православне цркве. Радио фреске у пећкој припрати, у Ломници, милешевском ђаконикону. Очуване су и многе његове иконе. Највише их је у Дечанима; низ хорисних двојних икона, велика житијна икона Св. Стефана Дечанског са његовим ликом у средини и низом композиција из његовог живота рађеним према делу Григорија Цамблака. Ту је насликао и прву српску историјску композицију ц представом битке: бој на Велбужду. Очуване су и његове иконе са иконостаса у Великој Хочи (1576-77) и Ломници (1578), а поједине у Пиви (1573) и Цикотама, док су пропале његове двери из Пећи и иконе из Милешеве.У својим сликарским делима ослањао се на сликаре XIV века, а пред крај живота, на појединим иконама јавља се и нов утицај руских иконописаца. Његове композиције су уравнотежене, фигуре пластичне, колорит свеж. На великој житијној икони из 1577. представио и светог краља Стефана Дечанског, оснивача манастира, са седамнаест сцена из његовог живота. Богату приповест пропратио је натписима који су подразумевали познавање необичне и несрећне судбине овог владара.
У Дечанима, у Акатистнику написао Акатист св. Стефану Првомученику (1596). Ово његово дело сачувано је у рукопису, јединственом српском средњовековном аутографу на коме се може пратити „процес настајања и стваралачке тешкоће“ средњовековног писца (М. Шакота). Изврстан зналац византијске и српске средњовековне поетике, Лонгин је у аутентичној форми акатиста, какве су писали Роман Мелод и цариградски патријарх Сергије, створио снажно уметничко дело, надахнуто проналазећи симболичан израз у богатим стиховима са хајретизмима (“радуј се”) и испољавајући сву духовну дубину византијске химнографије. Постоје претпоставке (Димитрије Богдановић) да је Лонгин аутор и Акатиста светоме Сави, који је написан у исто време и садржи исте стилске и жанровске одлике као акатист Стефану Дечанском. Вредан је помена и његов књижевно успели аутобиографски “молебни” запис на поменутој житијној икони.
 srpskoblago _________________
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
Sondiranje etno jazz-a Bože Ilića
Sekretarice - omiljeni modeli
Velikan srpskog slikarstva Boža Ilić je ogluveo u 12 godini. Vremenom je sve nerazgovetnije govorio, uglavnom prema sećanju. To je bio glavni hendikep u prelomnim godinama odbrane statusa vodeće figure socijalističkog realizma. Upoznao sam ga godinu dana pred smrt dok je ubeđivao prsatu sekretaricu SIZ-a za kulturu da mu pozira - naga. Upravo tih dane je umro moj deda kome je Boža dugovao zahvalnost za umeće sviranja frule. Odmah je po fizionomiji pogodio čiji sam unuk i hitro iz sakoa izvukao frulu, objašnjavajući da je pomažući mom dedi oko stoke, zauzvrat dobijao besplatne časove izvornog Berklija za frulu. Sve do teškog zapaljenja i gubitka sluha redovno je pohađao časove duž zelenih proplanaka i bistrih potoka detinjstva.
U kasnijim godinama umetničke slave i večne tišine na proputovanjima širom sveta Boža je s radošću kupovao frule svih oblika i proizvodio nešto što sam ja odmah nazvao etno džezom. Zvuci izvorne narodne teme evoluirali su pod teretom vremena u najčistiju džez improvizaciju. Taj vid etno džeza sam kasnije prepoznavao kod brojnih učesnika Nišville jazz festivala, počev od ovčarske frule Teodosii Spasova do holandske grupe Tarhana ili egipatskog fusion benda Eftekasat.
Autoportret iz 1948.
Posle gubitka sluha Božina porodica je je odustala od njegovog školovanja i namenila mu poslove čuvanja stoke. Sudbina je htela da ikonopiscu koji je došao da oslika crkvu u Žitnom potoku zatreba momčić da meša boje i Boža je imao sreću da se mešajući boje, inspirisan umećem majstora krišom poigra slikajući u pauzi jedan deo zida. Zaprepašćen sirovim talentom dečaka slikar ga je ohrabrivao dajući mu sve veće zadatke, a kasnije ga je vodio sa sobom po drugim crkvama Srbije i Makedonije. a zatim uložio svoj autoritet i Boža je primljen na Akademiju likovnih umetnosti u klasi Mila Milunovića.
Period socijalističke izgradnje vinuo je Božu Ilića u orbitu najvećih slikarskih veličina SFRJ. Osip Emilijevič Mandeljštajm je tvrdio da se novo društvo oslanja na solidarnost i ritam. Na temelju te misli Boža Ilić je nepogrešivo osetio ritam novog doba. Lidersku poziciju slikarskog real socijalizma ubedljivo drže dva njegova velika platna: „Sondiranje terena na Novom Beogradu" (440x240cm) i „Omladina gradi prugu" ispred „Jutro na omladinskoj pruzi" Ljubice Cuce Sokić, „Izgradnja mosta u Bogojevu" Milana Konjovića i „14. decembar" Đorđa Andrejevića Kuna. Iz tog vremena ostao je citat Ota Bihaljii - Merina da je Boža Ilić uobličio problem radnog entuzijazma, ritam i sreću kolektivnog stvaranja u izgradnji socijalističke otadžbine".
Skica "Sondiranja"
Kritičari su ga poredili sa klasicima realizma Velaskezom i Kurbeom, Mića Popović tvrdio da je Boža nabolji slikar njegove generacije, Tito od njega naručio svoj portret - i zavist kolega je kulminirala. Napadi kritičara entuzijazma koji su negirali njegovu umetnost nakon silnih priznanja i izložbe u Veneciji nepovratno su bacile Božu Ilića u anonimnost. Nekoliko supruga i brojni troškovi ugrozili su i egzistenciju što je sve dovelo do toga da poslednjih 20 godina Boža prima socijalnu pomoć. Poslednjih godina slikao je ženske aktove i pejzaže detinjstva u ateljeu koji je napravio u potkrovlju roditeljske kuće u selu Simonovci
Naručio sam mu rodnu kuću mog dede Dragomira (i moju - prvih godinu ipo sam živeo u njoj). Boža je ozbiljno prionuo na posao, došao i uradio preciznu skicu kuće i usput mi mangupski nagoveštavao svoja i iskustva mog dede sa seoskim udovicama.
Opsednutost muzikom
Posle mese dana posao je bio obavljen i ja sam se merdevinama popeo u njegov seoski atelje u potkrovlju ispunjen uglavnom ženskim aktovima. U sredini sobe stajala je moja rodna kuća u ulju, a ispred nje stog sa senom i na vrhu maštom docrtan petao (tada je kuća već bila pusta). Na štafelaju Boža je upravo dovršavao novu sliku - istog tog petla u gro planu. Širokim pokretima špakle s lakoćom je dovršavao sliku - skoro i ne koristeći četkicu. Proučavajući naivno slikarstvo za jednu svoju režiju - u jarko crvenom pevcu prepoznao sam simbol smrti vezujući ga za svog dedu i ne pomišljajući da je Boža zapravo slikao opšti simbol svoje nadolazeće smrti u narednih 10 meseci. Petao je ostavio bolji umetnički utisak na mene od profesionalno odrađene porudžbine rodne kuće. Ne cenjkajući se, platio sam traženi iznos za živahnog petla.
Malo je nedostajalo da kupim još nekoliko Božinih dela od nasrtljivih Božinih komšija i rođaka koji su me, jedan po jedan, presretali da mi po nižim cenama prodaju slike koje im je Boža vremenom poklanjao za razne usluge svakojakih pomoći. Teško sam im objasnio da nisam kolekcionar i da skupo plaćene slike za mene imaju drugi značaj.
Te zime Boža me je nekoliko puta zvao u prisustvu prevodioca i ozbiljno sam pokušao da realizujem njegovu ideju da dobije spomen galeriju u Nišu darujući gradu dobar deo svojih slika. Smrt ga je pretekla tog leta i Niš nije iskoristio svoju šansu.
Prokuplje je kasnije gradsku galeriju nazvalo po Boži Iliću. i pokrenulo slikarsku koloniju u Žitnom potoku, a i podiglo mu spomenik tik uz pesnika Rada Drainca na Hisaru.
Crveni petao smrti 1992
Varijacija na temu
Poslednju svoju Novu godinu Boža Ilić je otišao da dočeka na vikendici svog velikog prijatelja progesora dr Kulića, ali je promenio odluku i par sati pre ponoći me pozvao da dođem po njega. Izvinio sam se da sam upravo bezuspešno čekao benzin na pumpi i da nemam goriva ni za vožnju u jednom pravcu do Sićeva (te 1993. godine uglavnom smo se radovali svakoj isporuci benzina). Boža je tada pomenuo da bi želeo da mi pokaže svoju violinu. Tek nakon njegove smrti saznao sam da je nezadovoljan slikarskim prihodom, samouk otpočeo proizvodnju violina i da su mu kupci bili i neki od eminetnijih violinista ove zemlje. Da li je Boža pokušavao da svira violinu kao i frulu u etno džez maniru -nisam saznao, ali je potreba za muzikom bila dovoljno snažna da u svoj tišini razgovetno čuje ritam onog što je odslikao. Boža Ilić jeste uspeo da oseti ritam, ali ne i solidarnost novog doba. Na žalost, solidarnosti pa ni džez improvizaciji nije bio sklon ni Crveni petao smrti koji je 15. jula 1993. kukurikanjem sa vrha nacrtanog stoga sena zauvek zaustavio Božino srce. blogb92,Ivan Blagojevic _________________
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
Slikarstvo kod Srba u srednjem veku (1)
Život slikarstva u Srba u srednjem veku određivao je niz činilaca različite vrednosti i snage, među kojima su, svakako, najvažnije: veličina, moć i sudbina srpskih državnih tvorevina, konfesionalna pripadnost naroda i položaj njegovih crkvenih ustanova u odnosu na Carigrad i Rim, razvijenost društva i mogućnost ktitora, svrha religioznog slikarstva, ali i njegova politička uloga.
Pastiri, detalj sa freske iz manastira Sopoćani, 14. vek. Foto: Wikimedia
Život slikarstva u Srba u srednjem veku određivao je niz činilaca različite vrednosti i snage, među kojima su, svakako, najvažnije: veličina, moć i sudbina srpskih državnih tvorevina, konfesionalna pripadnost naroda i položaj njegovih crkvenih ustanova u odnosu na Carigrad i Rim, razvijenost društva i mogućnost ktitora, svrha religioznog slikarstva, ali i njegova politička uloga.
Vremenski okvir slikarskog stvaranja među Srbima u srednjem veku može se tačno odrediti. Po sadržaju religiozno, bez i jednog laičkog traga, ono se usadilo u srpsku sredinu po prihvatanju hrišćanstva, u drugoj polovini 9. veka. Istina, prva dela su uništena - najstarija očuvana su s kraja 10. veka. Ugasilo se uporedo s nestankom poslednje srpske države pred sam kraj 15. veka, kada je izgubilo neka od bitnih stvaralačkih svojstava.
Presudna važnost
Istorijska pozornica bile su mu središnje oblasti Balkanskog poluostrva između reka Save i Dunava na severu i Jadranskog i Jegejskog mora na jugu, od reka Timoka i Strume na istoku do Vrbasa i Cetine na zapadu. U prva vremena središta su mu bila oko reke Raške, a potom na jadranskom primorju između Cetine i Bojane, dakle u oblastima prvih državnih tvorevina Srba. Zatim, pratilo je uspon i širenje Srbije i Bosne, koje su u 14. veku zauzimale najveće prostranstvo.
Postepeno se regionalizovalo kako su pojedine oblasti Srba postajale manje-više samostalne države: u Seru, Epiru i Tesaliji, u Povardarju, na Kosovu, u Pomoravlju, u Hercegovini, Bosni, Crnoj Gori, u primorskim komunama. Kako je koja oblast potpadala pod Turke, prvo one na jugu i istoku, tako je gubilo dotadanje oblike i osobine. Taj proces trajao je čitav vek: oblasti u Makedoniji bile su izgubljene krajem 14. veka, a u Hercegovini i Crnoj Gori krajem sledećeg stoleća.
Od presudne je važnosti po duh srpskog slikarstva bilo to što su gradovi srpske države na jadranskoj obali i oblasti u neposrednoj njihovoj zaleđini bili pod uticajem velikih apeninskih duhovnih i umetničkih središta, kakva su bila Rim, Venecija i Apulija, dok su predeli naseljeni Srbima u unutrašnjosti Balkana bili okrenuti vizantijskim političkim i kulturnim centrima: Carigradu, Solunu i Svetoj gori.
Taj položaj srpskog naroda, između Istoka i Zapada, postao je posebno osetljiv posle rascepa crkava sredinom 11. veka, kada je veći deo Srba ušao u jurisdikciju Carigradske patrijaršije, a onaj manji, primorski, zajedno sa romanskim stanovništvom u gradovima, u nadležnost Rimske kurije.
Do početka 13. veka pravoslavni Srbi bili su u vlasti Ohridske autokefalne crkve, dok i sami nisu 1219. godine dobili autokefalnost. Katoličko stanovništvo imalo je, do kraja 11. veka, svog crkvenog poglavara u licu arhiepiskopa u gradu Baru, koji se, kasnije, počeo nazivati primusom srpskim. Međutim, i nadbiskupija dubrovačka pretendovala je na jurisdikciju u Srbiji, kao što je i grad Bari, na naspramnoj obali Jadrana, dugo bio crkveno-upravno središte za nekoliko katoličkih biskupija u Srbiji.
Nosioci stvaranja
Stojeći vekovima licem u lice, pravoslavno i katoličko slikarstvo ponašalo se različito od graditeljstva ili vajarstva. Dok su pravoslavne crkvene građevine i njihov vajani ukras mogli izgledati potpuno zapadnjački i biti izvedeni u romaničkom i gotičkom stilu uz sačuvanu funkciju pravoslavnog prostora, dotle je slikarstvo bilo veoma tvrdokorno u svojim vizantijskim ikonografskim rešenjima i stilskim shvatanjima. Slika, toliko puta predmet teoloških raspri u istočnoj crkvi, uporno je čuvala svoju pravoslavnost. Katoličko slikarstvo u primorju, kao i ono u mnogim italijanskim gradovima, sve do pobede gotike, volelo je vizantijsko-romanička i vizantijsko-gotička prožimanja na freskama i ikonama, obogaćujući novom ikonografijom humanističku sadržinu slika.
Bez većih sukoba na rubovima pravoslavlja i katoličanstva, ali uvek na oprezu, obe su crkve išle svojim putem u slikarstvu, sve do pred kraj srednjeg veka.
Na umetnost Srba od uticaja je bila, gotovo od kraja 13. do početka 14. veka, i činjenica da se u bosanskoj državi pojavila posebna crkvena organizacija, tzv. crkva bosanska. Pravoslavna i katolička hijerarhija smatrali su je jeretičkom.
Nosioci umetničkog stvaranja bili su, pre svega, članovi vladarskih kuća i crkveni poglavari, od 14. veka još i ugledni vlasteoski rodovi i oblasni gospodari. U primorskim gradovima, među katolicima, to su bili, pored aristokratije, u ranija vremena pripadnici benediktinskog reda, a od 13. stoleća franjevci i dominikanci.
Ktitori i donatori znatnije su uticali na programe slikarstva i na njegovu ideološku sadržinu. Svi su želeli da ubeleže sopstvenu ulogu ili ulogu svojih rodova u državnim ili crkvenim poslovima. Primeri su postojali u vizantijskim i zapadnjačkim središtima. Ikonografski uzori zato su pozajmljivani, ali i prerađivani za domaću upotrebu. Tako je Srbija uspela da izgradi, pre svega preko različitih portreta ktitora, posebnu vladarsku i vlasteosku, crkvenu i monašku ikonografiju.
Umjetnici iz Carigrada i Soluna
Slikari su u Srbiju dolazili sa strane, većinom po pozivu, ali je slikarskih radionica domaćih majstora bivalo tokom čitavog srednjeg veka. Stranci su imali odlučujuću ulogu u prelomnim trenucima, kada su donosili najnovija umetnička shvatanja i visoka merila razvijenih sredina. To se naročito osetilo u Srbiji na početku 13. i na početku i kraju 14. veka, kada su po pozivu ili po nuždi u Srbiji radili najveći slikari iz Carigrada ili Soluna.
U primorskim gradovima grčki slikari su se ubeležili u istoriju slikarstva krajem 13. i u prvoj polovini 14. veka, a venecijanski, i italijanski uopšte, na početku renesanse.
Srbi su negovali tri slikarska roda: zidno slikanje ili živopis u fresko-tehnici, slikanje na drvenoj ploči ili ikonopis, obično u tehnici tempera sa zlatnom podlogom, i slikanje na pergamentu ili papiru, iluminaciju ili minijaturu u rukopisnim knjigama, izvedenu raznobojnim mastilima, temperom i, ponekad zlatnim listićima. Kod katolika sva tri roda išla su, u stilskom pogledu, ruku pod ruku; kod pravoslavnih Srba knjižni ukras imao je svoje posebne zakone.
Rukopisna knjiga kod svih Slovena koji su upotrebljavali ćirilsko pismo (Bugari, Srbi, Rusi) nije sledila ukras u grčkoj knjizi, gotovo uvek stilski jednak s ikonopisom i živopisom. U Srba sva tri slikarska roda postala su istovetna po umetničkom jeziku tek u 14. veku.
Istorijska razdoblja srpskog slikarstva i umetnosti u celini gotovo da se poklapaju s osnovnim periodima srpske političke i državne istorije. Nesumnjivo da su, unutar vremenskih granica srpske umetnosti, bile presudne tri cezure. Prva se dogodila oko sredine 12. veka, kada se počela uzdizati raška država i kada joj je na čelo stupio Stefan Nemanja.
On je postao rodonačelnik dinastije koja je vladala dva veka. Država se učvrstila i proširila, pravoslavlje ukorenilo i, uskoro, dobilo svoju nacionalnu crkvu, a Vizantija postala kulturni i politički uzor. Iz Vizantije je prihvaćen, a zatim razrađen, monumentalni i plastični jezik slike, koji je dao pečat eposi.
Uticaj na slikarsko izražavanje
Druga izrazita promena dogodila se krajem 12. veka s prodorom Srbije u Povardarje i Makedoniju. Nova vizantinizacija društva, ustanova i umetnosti jasno je obeležila novu epohu. Stil koji je dobio ime po vizantijskoj carskoj porodici Paleologa zahvatio je, preko srpske dvorske radionice, sve srpske oblasti, pa delimično i one katoličke.
Srpski vladar se počeo pripremati da zameni vizantijskog vasilevsa na prestolu Romejskog carstva. Država se sredinom 14. veka prostirala od Dunava i Save do Jadranskog, Jegejskog i Jonskog mora, čak tamo do Korintskog zaliva. Slom toga carstva pripremao se postepeno, a bitka na Marici 1371. godine događaj je koji ga je obeležio porazom na bojnom polju. Turci su zauzeli ili potčinili velike oblasti na jugu zemlje.
Novo razdoblje nije bilo osobeno samo po političkoj razjedinjenosti srpskih država i oblasti nego i po raznovrsnosti lokalnih pojava i škola. Ipak, glavni uzor je ostao Solun sa Svetom gorom i njihovo novo, emocijama natopljeno slikarstvo. Primorski katolički krajevi prihvatili su, tada, gotički stil sa Zapada, utičući njime i na pravoslavne vernike i na vernike crkve bosanske, koji su bili prisnije povezani s jadranskim gradovima.
Između prelomnih događaja u srpskoj umetničkoj istoriji, koji su uticali i na slikarsko izražavanje, bilo je i manje značajnih uspona, zrenja i padova, koji su, ipak, ostavili dosta vidljiv trag. Oni u periodizaciji označavaju posebnost manjih razdoblja ili umetničkih celina, osobito u 14. i 15. veku.
(Nastaviće se)
Teško do potpunije slike
Tokovi slikarstva u Srba od sredine 12. veka ne mogu se vaspostaviti, jer je malo sačuvanih fragmenata nekadašnjih celina. Teškoću predstavlja i to što su jedni, oni iz unutrašnjosti zemlje, iz središta raške države, stariji čitav vek od drugih, mlađih, onih s jadranskog primorja. Ipak, koliko god nedovoljni da pruže potpuniju sliku zbivanja na umetničkom planu, oni otkrivaju dva istočnika nadahnuća slikara koji su, u ta davna vremena, među Srbima radili. U Rašku su se, u 10. veku, slivali uticaji iz vizantijske provincije, u Zetu su oni dolazili s Apeninskog poluostrva i iz starih romanskih gradova, kakav je bio, već u to doba, Dubrovnik. glassrpske _________________
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
Slikarstvo kod Srba u srednjem veku (2)
Freske najstarijeg sloja u rotondi Sv. Petra i Pavla u Rasu sačuvane u tamburu kupole i potkupolnom prostoru, s nekoliko scena iz života Hristovog, od Blagovesti do Krštenja, imaju neke retke osobenosti, za koje ne postoje dovoljno pouzdane analogije.
Srpski knez Paskač sa porodicom, sredina 14. veka, manastir Psača u blizini Krive
Freske u kupoli u bogatim i slikanim okvirima, a u potkupolnom prostoru obuhvaćene su sistemom ornamenata i krstića po čelima lukova i u nišama, ugrebenim u svež malter. Uz pomoć grafitne tehnike, oponašan je raskošniji sistem uokvirivanja ornamentalnim trakama u štuku, kakav se primenjivao u karolinškoj i otonskoj umetnosti na zapadu Evrope.
Okerni i ružičasti tonovi
Figure uzdržanih pokreta, skoro bez plastičnosti, svedene u boji na okerne i ružičaste tonove, s dvobojnim belim i žutim pozadinama, imaju daleke sličnosti s retkim vizantijskim provincijskim proizvodima s kraja 10. i sa samog početka 11. veka (Koropi na Atici, Sv. Stefan u Kosturu). Veoma isprane, ove freske ne pružaju mnogo podataka o mešavinama vizantijskog i zapadnjačkog stilskog izraza.
Više je o tome dokaza na delima s područja zetske države, Dubrovnika i njegove okoline. Fragmenti živopisa iz dubrovačke katedrale, iz crkvica Sv. Nikole na Prijekom i Sv. Ilije na Lopudu, većinom pronađeni prilikom arheoloških iskopavanja, pokazuju da je, u decenijama oko 1100. godine, bila u gradu omiljena slika na kojoj su vizantijski tipovi svetitelja i vizantijska stilizacija oblika bili pojednostavljeni na romanički način: crtež je znatnije podebljan, senke pojačane, modelacija ostavljena bez polutonova, a podvučena je izražajnost lica i pokreta.
Uravnotežen odnos između vizantijskih i romaničkih stilskih obeležja znao je na dubrovačkim delima, prevagom jednih, biti narušen; najčešće bi pretegnula ona romanička, zapadnjačka. Tako je to u programu i stilu slikarstva u crkvici Sv. Jovana Preteče na ostrvu Šipanu. Vizantijske osobine zastupljene su samo u programu apsida s Deisisom i crkvenim ocima, gde još i poneki svetiteljski lik podseća na vizantijski prototip naosu i anđeli u svodu romanički.
Dubrovački slikari radili su, sasvim izvesno, i za velikodostojnike srpske države u Zeti. Nekoliko glava sa živopisa iz ruševina crkve Sv. Tome u Kutima u Boki Kotorskoj delo su iste ruke kao i nekoliki svetiteljski likovi otkopani u dubrovačkoj ranoromaničkoj katedrali. Crkva Sv. Tome bila je znatne veličine u odnosu na istovremene zadužbine u Zeti, a i živopis je bio uokviren plitkoreljefnim ornamentima i profilima u štuku, što otkriva, kao i raskošna plastika ikonostasa, da je njen ktitor morao biti ugledan dostojanstvenik u državi, ako ne i sam kralj.
Suprotna opredjeljenja ktitora
Dve druge crkve iz istog doba s kraja 11. ili s početka 12. veka primeri su dvaju suprotnih opredeljenja ktitora. U Sv. Mihailu u Stonu, zadužbini zetskog kralja, najverovatnije Mihaila, ostao je znatan deo fresaka jednog potpuno romaničkog programa dekoracije: Prvi greh u apsidi Maiestas Domini u svodu oltara, Jevanđelisti i stojeći sveci u bočnim nišama, kralj ktitor s modelom crkve u rukama. I sve to izvedeno je u provincijskoj varijanti romaničkog stila, s izrazitim izobličenjima, čiji su se visoki uzori nalazili u rimskom slikarstvu iz 11/12. veka. Nasuprot ovom shvatanju bio je slikar što je radio freske u jednobrodnoj crkvici na Paniku kod Trebinja, sada srušenoj. Istančano nacrtane glave svetitelja, blage plastičnosti, sasvim su vizantijske po stilu. Bile su popraćene grčkim natpisima, što se vidi po otkopanim ostacima. Grčki natpisi na freskama s Panika jedinstveni su, jer su sve ostale, iz dubrovačkog kraja, bile s latinskim natpisima. To je samo spoljašnja oznaka za konfesionalnu pripadnost ovih crkava - jedne su bile u katoličkom kultu, druge u pravoslavnom. Sam zetski kralj, sudeći po odeći i insignijama s portreta u Sv. Mihailu iznad Stona, sledio je dvorsku modu i običaj zapadne Evrope. U ta vremena, romanski Dubrovnik bio je za susednu Zetu, a pogotovo za svoju neposrednu srpsku okolinu, umetnička matica i glavni posrednik u vezama s evropskim zapadom.
Novi tip crkvene građevine
U sedmoj deceniji 12. veka na prestolu srpske države u Raškoj učvrstio se veliki župan Stefan Nemanja. Ubrzo, njegova zemlja je izbila na more između Pelješca i Skadra i tu manje-više ostala kroz ceo srednji vek. Naslednici su zemlju, do kraja 13. veka, proširili na sever, nekad i do Save i Dunava, na jug skoro do Skoplja.
Iako su Nemanjini sinovi stekli titulu kralja i osamostalili crkvu dobivši za nju autokefalnost, razvili privredni sistem i kovali novac, postali i bogatiji i kulturniji, vreme, delo i ličnost Stefana Nemanje ostali su veliki uzor i primer za oponašanje potonjim naraštajima. On je odmah po smrti stekao glas mirotočivog svetitelja, pa su se njegovi potomci smatrali svetorodnim, a njegove crkve i živopis shvatali kao pravi prototipovi.
Stefan Nemanja je prekinuo dotadašnja umetnička lutanja - u njegovo vreme stvoren je novi tip crkvene građevine na ukrštanju vizantijskog plana i prostora s romaničkom spoljašnjom obradom, dok su uzori za živopis postale vizantijske vladarske ili vlasteoske zadužbine sa svojim tipičnim programskim, ikonografskim i stilskim osobinama.
Kada je Nemanja ukrasio freskama svoj spomenik pobede, crkvu Sv. Đorđa ili Đurđeve stupove, na brdu iznad prestonice u Rasu, on je preselio tekuću vizantijsku dekoraciju u srpsku vladarsku zadužbinu. Savremeni hramovi vizantijske dinastije Komnina imali su na sličan način uokvirene scene i figure s mnogo linija, a odeće su bile zalepršane, s izuvijanim rubovima, kako bi se dobio utisak što većeg zamaha figura, a scena postala izraženija.
Plastična jasnost
Smirivanje uzburkanih osećanja i oblika njima prikladnim počelo je već krajem 12. veka (primer: ostaci fresaka drugog sloja u Sv. Petru kod Novog Pazara). Taj tok je u Vizantiji naglo prekinut 1204. godine, kada su je latinski vitezovi slomili i pokorili dva njena duhovna središta, Carigrad i Solun.
Nemanjina glavna zadužbina, Studenica, živopisana je posle njegove smrti. Njegovi sinovi - Stefan, naslednik na prestolu, Vukan, veliki knez, i Sava, tada iguman manastira - pozvali su jednog uglednog vizantijskog slikara, koji je u novom duhu ukrasio crkvu 1208/9. godine.
Velike i dostojanstvene figure svetitelja, spokojni izrazi lica i smirene draperije, plastična jasnost obima figura i monumentalnost scene - novi su izrazi lepote. Akcenti raskoši u vidu zlatnih listića na pozadinama jednih fresaka i na natpisima, a skupoceni azur na pozadinama drugih i ukrasni okviri oko naročito poštovanih svetitelja - sastavni su deo prestižnih ambicija srpskog dvora u odnosu na okolne pravoslavne vladare.
Lepota i raskoš studeničkih fresaka, a pogotovo autoritet Studenice kao mauzoleja prvog srpskog svetitelja, uticali su, koliko i opšte prilike na bivšem području Vizantije, na to da srpski kraljevi tokom 13. veka gledaju Studenicu kao veliki uzor.
Novi stil u Srbiji dobio je snažan podsticaj s dolaskom carigradskih slikara u Žiču, oko 1220. godine, u vreme kada se ona dovršavala kao katedralna crkva autokefalnog srpskog arhiepiskopa. Sava, koji je izborio nov status Srpskoj crkvi, i prvi seo na njen presto, kao dugogodišnji svetogorski monah, dobro je poznavao umetničke prilike, tako da je uvek izabirao najbolje među grčkim slikarima za srpske zadužbine.
Njegovom zaslugom doveo ih je i kralj Vladislav, kada je, oko 1225, živopisao manastir Mileševu, pripremajući ga za svoj i Savin mauzolej. Grčki slikari, najverovatnije iz Soluna, preneli su u Mileševu, u fresko-tehniku, stil slikarstva kakav se negovao u mozaičkim radionicama grada Sv. Dimitrija. On višestruko podseća na solunsko slikarstvo iz njegovih starih i uglednih svetilišta, kakva su bile crkve Sv. Dimitrija i Sv. Đorđa. Na pozadinama fresaka, u naosu pozlaćenim, iscrtani su mali pravougaonici kao imitacije mozaičkih kockica. To je bilo rešenje koje su, zbog svojih raskošnih efekata, mnogo puta kasnije primenjivali srpski vladari u svojim zadužbinama. Mileševske figure mnogo su plastičnije po izgledu nego one u Studenici i Žiči i neposredno vode konačnom ostvarivanju umetničkih ideala 13. veka.
Morački ciklus
Pored velikih grčkih slikara, u Srbiji su radili i umetnici za koje se ne može utvrditi, kao i za slikare iz Bogorodičine crkve u Studenici ili iz Mileševe, da nisu znali srpski jezik. Zbog toga izgleda da su u pitanju domaći slikari ili stranci koji su se potpuno prirodili srpskoj sredini. Oni su slikali za arhiepiskopa Savu u žičkoj kuli-zvoniku, za kralja Radoslava u spoljašnjoj priprati i bočnim kapelama u manastiru Studenici, a jedna njihova skupina, verovatno jedan atelje, ostavila je traga u najstarijem sloju fresaka u Bogorodici Ljeviškoj (oko 1230), u crkvici Sv. Nikole u Studenici (Nikoljača, verovatno oko 1240) i u Morači (1251/2. godine).
U njihovim starijim delima još se osećaju ostaci stila 12. veka, negde čak u grubom grafizmu, dok je u mlađima očevidan napor da se domognu tekućeg plastičnog iskaza. Postepeno popunjavanje forme volumenom posebno je vidljivo na delima radionice Ljeviša - Nikoljača - Morača. U Morači umetnik je dostigao vrhunac i u vrednosti i u stilskoj zrelosti. Morački ciklus posvećen sv. Iliji neposredno je prethodio najvećim delima epohe.
Znaci unutrašnjeg života
I mozaička scena Bogorodice Odigitrije, koju je, kao slavsku, Nemanja nabavio pred kraj života za svoj manastir Hilandar, nosila je, u velikim očima, znake svog unutrašnjeg života, kao toliki svetitelji komninskog vremena u Vizantiji. Istim idealima tada se stremilo na širokim prostranstvima pravoslavlja, od Ladoge do Venecije, ali i u neposrednom srpskom susedstvu (Nerezi kod Skoplja i Veljusa, Bačkovo u Bugarskoj, Osios David u Solunu itd.). glassrpske _________________
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
Slikarstvo kod Srba u srednjem veku (3)
Freske u crkvi Sv. apostola u Pećkoj patrijaršiji (oko 1260) i Sopoćanima (oko 1265) predstavljaju vrhunce monumentalnog i plastičnog stila 13. veka. Prve se nadovezuju na Studenicu i Žiču i njihovu tamnu zvučnost i mističnu poetiku, druge su, svetlim bojama, zlatnim listićima na svim freskama, lepotom likova i njihovom atletskom građom, nastavak Mileševe i Morače i njihove ozarenosti antikom. Jedne su bile prikladnije crkvenim krugovima oko arhiepiskopije, druge dvorskim.
Dečani, crkva Vaznesenja Hristovog, Osuda sv. Đorđa na smrt i Usekovanje glave sv. Đorđa, istočni zid priprate, oko 1340. godine
Pećko Vaznesenje u kubetu, koliko i Raspeće u Studenici i ono u Žiči, simbolišu, poput svakog remek-dela, najviše umetničke ideale svoga doba, u ovom slučaju ideale srpskih duhovnika iz 12. veka.
Srpski prestonički spomenik
Sopoćansko Uspenje, kao i njegovi prethodnici u Srbiji, anđeo iz Vaskrsenja u Mileševi ili Sv. Ilija u pećini u Morači, sažima estetiku visokih laičkih slojeva društva, i to ne samo u Srbiji. Sopoćani, kao srpski prestonički spomenik, sazdan i živopisan u doba oslobođenja Carigrada od Latina, u isto je vreme i spomenik pobede pravoslavlja nad katoličanstvom (otud i posveta Sv. trojici, o čijoj je prirodi bilo toliko sporova s katolicima).
Sopoćanskom slikarstvu veoma bliske carigradske ikone Hrista i Bogorodice Odigitrije iz manastira Hilandara naliče, možda još više, na likove iz Deisisa u Svetoj Sofiji u Carigradu. One još neposrednije ukazuju na carigradske korene sopoćanskih shvatanja.
U Sopoćanima je dovršen i program dekoracije koji se kroz 12. vek postepeno obrazovao - u oltaru liturgijske scene, u naosu Hristovo iskupiteljsko delo iskazano kroz ciklus velikih praznika, u priprati starozavetne, dogmatske i eshatološke teme. Kroz ikonografiju portreta Nemanjića i istorijske scene iznesena su stanovišta iz srpske dinastičke ideologije: proslavljeni sveti preci, Simeon Nemanja i sveti Sava, kao starozavetni praoci i hrišćanski oci bogonosci, a srpski vladari kao čuvari pravoslavlja.
Savremeni srpski dostojanstvenici tu su predstavljeni kao verni sledbenici i dostojni potomci svetih predaka i njihovog dela. U Mileševi je kroz slikarstvo pokazan položaj i odnos srpske dinastije prema vizantijskom vasilevsu, a time i izvesna duhovna podložnost Srbije Vizantiji; u studeničkoj bočnoj kapeli obznanjuje se simfonija između države i crkve u mladoj srpskoj državi, zasnovana na Nemanjinom podvigu odricanja od vlasti vere radi.
Iako su ikonografska rešenja izrađena na vizantijskim obrascima ili iz Vizantije pozajmljena, ipak su srpski duhovnici, svojim teološkim i pravnim znanjima, bitno uticali na to da se srpske dinastičke, vladarske i crkvene ideje na poseban način formulišu.
Posle Gradca (oko 1275), zadužbine kraljice Jelene, supruge sopoćanskog ktitora, kralja Uroša I, čiji slikari još visoko stoje na vrednosnoj skali stvaralaštva, nastupa u Srbiji izvestan umetnički zastoj.
Starije pouke i novine
Poslednja četvrtina 13. veka vreme je ponavljanja prethodnih shvatanja, ali bez ranijih velikih slikara (freske u kapeli u kapeli u Đurđevim stupovima iz 1282/83. sa značajnim istorijskim slikarstvom; Arilje 1296; Sv. Petar kod Novog Pazara - treći sloj s kraja veka; ikona Sv. Petra i Pavla u Rimu s portretima kraljice Jelene i njenih sinova, kraljeva Dragutina i Milutina).
Dok su se slikari u Srbiji držali starijih pouka, vizantijski slikari u velikim gradovima, Carigradu i Solunu, pripremali su, kroz minijaturno i zidno slikarstvo, jedan novi stil, koji će dobiti ime po novoj vizantijskoj dinastiji Paleologa.
Slikarstvo srpskih kraljevskih zadužbina i katedrala u 13. veku popunjava u celini istorije vizantijskog slikarstva onu prazninu koja je nastala latinskim osvajanjem Carigrada i razaranjem Vizantije. Ono je proizvod najboljih slikara koji su u to doba radili u pravoslavnom svetu.
U Boki Kotorskoj, najvažnijem pristupu Srbije moru, dve biskupije, jedna katolička, sa sedištem u Kotoru, a druga pravoslavna, na poluostrvu Prevlaka, koja je pripala početkom 13. veka Srpskoj autokefalnoj crkvi, negovale su svaka svoje religiozno slikarstvo. Katoličke freske i ikone nosile su najčešće latinske natpise, mada ih ima i sa srpskoslovenskim; pravoslavne su bile popraćene slovenskim natpisima, mada ih ima i sa grčkim.
Pet-šest spomenika, nastalih u razmaku od kraja 12. do kraja 13. veka, otkrivaju ponašanje poručilaca slikarstva dveju konfesija. Ktitori su bili, u ta vremena iz redova srpskih i latinskih crkvenih dostojanstvenika i gradskog plemstva romanskog porekla.
Ako se uporede tri svetiteljske figure u Sv. Luki u Kotoru, sa samog kraja 12. veka, iz zadužbine vlasteoske porodice Kazafranka, s freskama u apsidi crkve Rize Bogorodice u Bijeloj, iz prve dve decenije 13. stoleća, živopisane zaslugom pravoslavnog episkopa Danila, onda se vidi da ih dele natpisi, ikonografija i stilska obeležja. Natpisi u Sv. Luki bili su latinski, u Bijeloj grčki.
Stilske osobine fresaka
Tri svetiteljske figure u Sv. Luki u odeći su od kojih se jedna upotrebljavala u katoličkom, a druga u pravoslavnom kultu. U Bijeloj su freske Bogorodice kojoj se klanjaju dva anđela i Služba arhijereja u ikonografskom vidu koji se pojavljivao u ta vremena u vizantijskoj umetnosti, pa i u susednoj Ohridskoj arhiepiskopiji, u čiji je sastav po svoj prilici ulazila pravoslavna episkopija Boke Kotorske. Stilske osobine fresaka u Sv. Luki, s mešavinom komninskih vizantijskih crta i onih romaničkih, ima paralele u živopisima apulijskih pećina toga vremena, dok freske u Bijeloj nose crte osobene za vizantijsko slikarstvo s početka 12. veka, iz vremena kada se stilski izraz počeo oslobađati komninskih linearnih rešenja.
Sedamdesetih su godina 12. veka freske u katoličkoj crkvi Sv. Pavla u Kotoru, nad grobom ktitora Pavla Barija, i u pevnici pravoslavne crkvice Sv. Petra u selu Bogdašići, urađene zaslugom srpskih episkopa s Prevlake.
Figura apostola Pavla iz Sv. Pavla ima izvesne naturalističke crte gotičkog porekla, mada iskazane kroz vizantijsku stilizaciju, a svetitelji i scene iz Bogdašića spadaju u izuzetno vredna dela nekog slikara koji je iz unutrašnjosti Srbije preneo sopoćanske pouke na Jadran.
Freske s kraja 13. veka u Sv. Mariji na Rijeci (Koleđati) u Kotoru vrhunac su u kotorskom stvaralaštvu iz toga vremena i veoma rečit primer za stanovišta katoličke crkve u vezi s religioznim slikarstvom na granici pravoslavlja. Program je sasvim katolički: scene stradanja Hristovog raspoređene oko scene Raspeća u apsidi, neobičan izbor pojedinačnih svetaca na zapadnom zidu. Međutim, jedva je gde odstupljeno od pravoslavne ikonografije, dok se u stilu osećaju upadice gotike u vizantijska shvatanja. Verovatno je umetnik gledao u rimsko slikarstvo oko radionica majstora Toritija iz Ruzitija kao na svoj uzor.
Iz primera u Boki Kotorskoj vidi se da su slikari koji su radili za pravoslavne pomno pratili ono što se dešava u središnim oblastima Srbije, ostajući verni pravoslavnim shvatanjima slike, dok su katolički slikari upirali pogled u prekomorska umetnička središta, birajući sebi za uzor ona rešenja koja se nisu, na prvi pogled, razlikovala od pravoslavnih proizvoda.
Čak su renesansni i barokni katolički prelati, vršeći kanonske vizitacije crkava, zabeležili da se do njihovog vremena sačuvala poneka crkva za koju se moglo reći da je tota depicta picturis graecis.
Miroslavljevo i Vukanovo jevanđelje
Odvojen život ukrasa u srpskoj rukopisnoj knjizi, bez bitnih doticaja s tekućim stilom fresaka ili ikona, naročito je izražen u vremenu od kraja 12. do kraja 13. veka. Tekao je, pre svega, kroz slikarstvo inicijala, pa tek zatim zastavica i vinjeta, dok je ilustracija ili slika na celim stranicama bilo samo po izuzetku. Gotovo da je isti život imao ukras u istovremenoj ruskoj i bugarskoj knjizi.
Na početku stoje dve bogato ukrašene knjige s kraja 12. veka, Miroslavljevo i Vukanovo jevanđelje. U prvoj preovladavaju veliki inicijali geometrijskog, biljnog, zoomorfnog i figurativnog sastava, u drugoj su najčešći mali inicijali s geometrijskim prepletom, nekad u vrhu s vučjom glavom. Ali, Vukanovo jevanđelje ima dve figure, izvedene u crtežu, na celim stranama - jevanđelistu Jovana i Hrista Emanuila. I dok Miroslavljevo jevanđelje, rađeno negde u jadranskoj zaleđini, nosi obeležja romaničkog stila, mada prenosi i starije slovensko predanje, dotle figure u Vukanovom jevanđelju pokazuju osobine vizantijskog stila iz doba Komnina.
Prosečan srpski rukopis iz 13. veka ima skromnije inicijale od ova dva rukopisa; najviše ih je geometrijskog i teratološkog karaktera. "Zverinji stil" inicijala vezuje ih za opšteslovenski ukras u ćirilskoj knjizi. Posebno ga je volela prepisivačka radionica u manastiru Hilandar. Na toj osnovi bio bi, s vremena na vreme, izrađen poneki raskošniji ili neobičniji rukopis. Hilandarsko jevanđelje (br. 22), s početka veka, odlikuje se lepotom velikih inicijala, čiji su oblici podstaknuti Miroslavljevim jevanđeljem; raskošna njihova pozlata, jedinstvena u 13. veku, otkriva da je ktitor bio neki bogat poručilac. S kraja je 13. veka tzv. Prizrensko jevanđelje, s bogatim figurativnim ukrasom na marginama listova, crtački izvedenim i živo obojenim, verovatno nastalim u nekoj srpskoj monaškoj koloniji u Svetoj zemlji. U tim inicijalima vrlo je mnogo orijentalnih i zapadnjačkih stilskih osobina, a u odeći figura i islamske mode.
(Nastaviće se)
Nacrtani inicijali
Beogradski parimejnik, iz 13. veka, ima nekoliko izuzetno nacrtanih figurativnih i životinjskih inicijala, koji i priliče tom, valjda najlepše ispisanom srpskom rukopisu iz 13. veka. Drugi parimejnik, hilandarski, delo je smelih, ali likovno zapuštenih crtača inicijala, prepunih mašte. glassrpske _________________
|
|
|
|
|
|
|
Senka
|
|
Vječita sanjalica
Pridružio se: 18 Apr 2012, 12:07
Postovi: 45945
|
Slikarstvo kod Srba u srednjem veku (4)
Koliko god odana slovenskom predanju pri ukrašavanju rukopisa, nastalom po svoj prilici na osnovu iskustva vizantijskih provincijskih prepisivačkih radionica, srpska iluminacija je u 12. i 13. veku bila pod uticajem zapada, preko jadranskog primorja; prihvatala je podsticaje iz vizantijskog književnog i zidnog slikarstva; bila je otvorena i prema orijentalnim uplivima. Uprkos tome, sačuvala je svoju nezavisnost i drukčije osobine od onih koje su bile svojstvene drugim slikarskim rodovima.
Staro Nagoričino, crkva Sv. Đorđa, freske oltarske apside: poprsja svetih arhijereja i Pričešće apostola, 1317. godina
Renesansa Paleologa
Oslobođenje Carigrada od Latina omogućilo je da su prestonica Carstva, pa i drugi njegov grad, Solun, ponovo stali na čelo slikarskog stvaranja u čitavom pravoslavnom svetu. U poslednjoj deceniji 13. veka gasili su se poslednji napori da se održi monumentalna slika 13. veka, moćnog plastičnog izraza.
Slikari tadašnje generacije bivali su podsticani novom intelektualnom klikom, idejama grčkog klasičnog obrazovanja i teološkim pogledima oslonjenim iznova na izvorna učenja svetih otaca. I liturgija se promenila pod uticajem crkvene poezije, kao što su se umnožili njeni tumači i besednici.
Dejstvo na slikarstvo bilo je višestruko, pogotovo što su poručioci ili njihovi savetnici pripadali visokoobrazovanim slojevima društva. Program slikarstva u crkvama veoma je mnogo dopunjen učenim temama i ciklusima, ikonografija neobičnim tumačenjima, metaforama i simbolima, a stil, prilagođen množini priča i značenja, postao je narativan, sa slikama prepunim figura i epizoda. Sklop slika sve više je težio klasicističkim ravnotežama, a izgled figura antičkom izgledu i proporcijama.
Osvajanja kralja Milutina u Makedoniji, krajem 12. veka, i njegov brak s vizantijskom princezom stvorili su uslove, oko 1300. godine, da se srpska sredina, zaslugom dvora, priključi novom stilu slikarstva, tzv. renesansi Paleologa. Od tog vremena svaka, pa i najmanja, promena u slikarstvu Carigrada ili Soluna osetila se i u Srbiji. Osim toga, kralj Milutin je uspeo da u Srbiju prevede slikare Mihaila, iz ugledne slikarske porodice Astrapa, i Evtihija sa saradnicima, stvorivši im mogućnosti za neprestan rad; preko njih obezbedio je visoku umetničku vrednost svojim freskama. Oni su, neposredno pre toga, zajedno radili u Ohridu, u Bogorodici Perivlepti, za jednog uglednog vizantijskog vlastelina, takođe zeta carske dinastije.
Tu su i raskinuli sa starim shvatanjima. Zadržali su figuru snažnih fizičkih svojstava, ali su njen saliveni volumen razbili, njeno dostojanstveno spokojstvo pretvorili u jak zamah, a filozofski izraz u žestinu i ljutnju. Učinili su to dotle nepoznatom "kubističkom" stilizacijom, izlomljenim crtežom, a u toplom koloritu.
Remek-djela
Mogućno je da su došli u Srbiju kada se oko 1300. godine živopisao zapadni deo crkve Sv. apostola u Pećkoj patrijaršiji. Te feske s njihovima u Ohridu pokazuju znatne sličnosti, mada su figure izdužene, smirenije, a modelacija uzdržanija. Ali, takav je bio opšti tok u tadašnjem vizantijskom slikarstvu. Izvesno je da su bili u Srbiji oko 1310, kada se živopisala u Prizrenu Bogorodica Ljeviška, jer se Astrapa u njoj i potpisao. U Ljeviši, kao i u Žiči, u kojoj su radili njima srodni umetnici, još se oseća kolebanje između monumentalnog i narativnog, između velikih figura i na nov način vaspostavljene celine, između emocionalnog i racionalnog.
U drugoj deceniji 14. veka u Carigradu, Solunu i Srbiji ostvareni su klasicistički ideali ka kojima je stremilo slikarstvo od kraja prethodnog veka. Zadužbine kralja Milutina, u kojima su radili slikari Mihailo i Evtihije, do 1321. godine - Kraljeva crkva u Studenici, Staro Nagoričino, Sv. Nikita kod Skoplja, Gračanica - i freske i ikone nekih solunskih slikara u manastiru Hilandar, na Svetoj gori, manastiru koji je obnovio kralj Milutin, remek-dela su ne samo u Srbiji već na čitavom prostranstvu pravoslavnog sveta u ovo doba.
Uspostavljene su ravnoteže između tematskog bogatstva i formalnih rešenja, između emocionalnosti sadržaja i strukture kompozicije, obuzdani su neumereni iskazi raspoloženja gestom ili izrazom lica, uspostavljene su ravnoteže masa i simetrije, postao je ravnomeran odnos između svetlog i tamnog, toplog i hladnog u boji.
Postavljena je u pozadini scena arhitektonska ili pejzažna kulisa; ona je bila tako sklopljena da je omogućavala da se u prostor ispred nje smeste nekad i mnogobrojne figure. Njena inverzna perspektiva približavala je događaj verniku u crkvi, čineći ga svedokom, a ne ravnodušnim posmatračem. Antička odeća, izgledi lica i pokreti figura, preuzimani iz ranijih vizantijskih umetničkih "renesansi", doprineli su da se ovo razdoblje tzv. renesanse Paleologa može nazvati klasicističkim.
Oslonac na domaće radionice
Posle poslednjih spomenika kralja Milutina, sve do pred sredinu 14. veka, nisu se dogodile značajnije promene u ikonografiji i stilu slikarstva u Srbiji, iako su u umetničko stvaranje, s razmicanjem granica države i usavršavanjem uprave, uključeni ktitori iz redova vlastele i manjih crkvenih dostojanstvenika. Dvor se i dalje trudio da dođe do dobrih slikara, a vlastela da sledi primere koji su se otud ukazivali. Iako je obim slikarskog stvaranja uvećan, oslonac su, ipak, ostali slikari iz domaćih radionica.
Kao i u vizantijskom svetu, u trećoj deceniji 14. veka došlo je do izvesnih kolebanja u pogledu stilskog izraza, dok se tematski program i dalje bogatio i širio. Obrazovani slikari trudili su se da ne iznevere klasicistička shvatanja iz druge decenije veka; najbolji su želeli - nastojeći na emocionalnoj strani slika, uvećavajući oblike ili potcrtavajući izražajnost figura - da iskorače iz dotle poznatog. Freske u Sv. Nikoli Dabarskom i velika ikona u crkvi Sv. Nikole u Bariju u Apuliji, dela koja je poručio kralj Stefan Dečanski, primeri su svežijeg nastupa i osobenih rešenja izgrađenih na klasicističkim primerima. Majstori u srpskoj arhiepiskopiji u Peći, u četvrtoj deceniji veka (crkva Bogorodice Odigitrije i spoljašna priprata), bili su, u suštini, na istom putu, pokušavajući da deformacijom dobiju nešto novo, ali oni nisu bili ni približno daroviti koliko umetnici u Sv. Nikoli u Dabru.
Freske u vlasteoskim zadužbinama - Sv. Spasu u Kučevištu, Rili, Treskavcu, Pološkom - iz četvrte i pete decenije veka ostvarene su u duhu prethodnih shvatanja, uz izvesnu svedenost oblika i ispošćenost boje, kako se to dešava kod umetnika akademskog nastojanja. Središnji spomenik takvog nastojanja jesu freske u naosu i ikone s ikonostasa u Dečanima, urađene do 1345. godine, brigom i troškom kralja Stefana Dušana.
Mnogobrojni umetnici godinama su se trudili da naprave stotine scena iz mnogobrojnih ciklusa i hiljade figura, kako bi po želji kraljevih savetnika što više obuhvatili slikom savremenu teološku učenost. Kralj je namerio da njegova zadužbina, s obzirom na prestižne ambicije koje je tada gajio, deluje što raskošnije.
Svjedok nepredvidivih tokova
Zato su freske slikane skupocenim bojama, na mnogim mestima su pozlaćene, a uokvirene su, gde god se pružila prilika, širokim ukrasnim trakama, prepunim cveća i lisnate loze. Dok su oslikavani Dečani i srpski arhiepiskopi su, u svom nedalekom sedištu u Peći, dovršavali dela započeta od prethodnika. Za tu priliku pozajmili su kraljeve slikare (freske u crkvi Sv. Dimitrija i delimično u Sv. apostolima).
Ne zna se da li nehotično, ali su vladarskim i arhiepiskopskim autoritetom branjena akademska shvatanja odana klasicizmu iz druge decenije veka. Možda su dvor i crkva mislili da takvo slikarstvo upravo pristaje njihovom visokom dostojanstvu.
Lokalni slikari, koji su ostali da rade za vlastelu u Raškoj (Karan, Dobrun) ili za gradsku gospodu u Prizrenu (Sv. Spas, Sv. Nikola) nisu se udaljavali od savremenih stilskih postavki, već su samo uprošćavali rešenja.
U primorskim oblastima, na neposrednoj granici pravoslavlja s katoličanstvom, u prvoj polovini 14. veka najzanimljiviju pojavu predstavljaju pictores graeci. Oni su dolazili iz grčkih gradova i nastanjivali se, privremeno ili stalno, u Kotoru i Dubrovniku. Prilagođujući svoj stil Zapadu, dobijali su veće poslove od katoličkih vlasti i vernika. Oko 1330. slikali su u velikoj katoličkoj katedrali Sv. Tripuna, od čega su ostale nekolike scene i figure. Oslonac im je bio u vizantijskoj umetnosti, ali su oni, pod uticajem gotike, veoma izobličavali likove kada je trebalo prikazati njihov unutrašnji život u dramatičnim situacijama.
Dobili su rešenja slična onima na mozaicima u krstionici Sv. Marka u Veneciji. Nije isključeno da su pre Kotora duže radili na području Venecijanske republike.
Nekako istovremeno živopisana je i mala crkva u manastiru Duljevu, iznad Budve, može biti već tada metoh manastira Dečana. Slike su romanogotičke, s malim ostacima vizantijske stilizacije, čak manjim nego u kotorskoj katedrali. Snažne figure neobičnog izgleda ostaju kao svedok živih i nepredvidivih tokova u slikarstvu Srbije u drugoj četvrtini 14. veka.
Doba emocionalnosti i raskoši
Slikarstvo iz doba srpskog carstva (1346-1371) sadrži izvesne stilske i ikonografske posebnosti, koje ga, u istoriji srpske umetnosti, izdvajaju od prethodnog i potonjeg vremena, od prvog određenije nego od drugog. Akademizam renesanse Paleologa iz druge četvrtine 14. veka zadovoljavao se manje-više zanatski doteranim ponavljanjima prethodnih oblika i rešenja bez stvaralačkih ambicija.
Znalaštvo je bilo potpuno preovladalo. Novo shvatanje u doba carstva, nasuprot prethodnom, isticalo je osećajnost na slikama. Jedni slikari su to činili, na prvom mestu, podvlačenjem izražajnosti putem sugestivnih pogleda i posredstvom stilizacije, čak deformacija fizionomskih crta; tome su, najčešće, dodavali rečite položaje tela, ponekad s neprirodnim ili iznenadnim pokretima. Na taj način pojačavali su dramski sadržaj fresaka.
(Nastaviće se)
Jedinstvena cjelina
Srpsko slikarstvo iz zadužbina kralja Milutina čini jedinstvenu celinu s istovremenim u prestonici carstva i u njegovom drugom gradu, ne zaostajući ni shvatanjem ni vrsnošću za najlepšim delima, kakva su carigradski mozaici u Hristu Hori ili Bogorodici Pamakaristos i solunski u Sv. apostolima ili kakve su freske u Protatonu na Atosu, Sv. Nikoli Orfanosu u Solunu ili Sv. Spasu u Veriji. glassrpske _________________
|
|
|
|
|
|
|
|
| Korisnici koji su trenutno na forumu: Nema registrovanih korisnika i 4 gostiju |
|
Ne možete postavljati nove teme u ovom forumu
Ne možete odgovarati na teme u ovom forumu
Ne možete monjati vaše postove u ovom forumu
Ne možete brisati vaše postove u ovom forumu
|
|
|
